Του κ. Στυλιανού Σούρλα
Δικηγόρου Παρ Αρείου Πάγου
MSC Κανονικού και Εκκλησιαστικού Δικαίου
MSC Ιατρικού Δικαίου, Βιοιθικής & Ευθανασίας, Ιατρικής
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης
Πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης
Το 1872 η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως με βάσει τους Ιερούς Κανόνες και με αφορμή το "Βουλγαρικό ζήτημα" καταδίκασε απερίφραστα τον Εθνοφυλετισμό μέσα στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Και όταν λέμε "Εθνοφυλετισμός" εννοούμε «την εν τω αυτώ τόπω συγκρότησις ιδίων φυλετικών Εκκλησιών, πάντας μέν τους ομοφύλους αποδεχομένων, πάντας δε τους ετεροφύλους αποκλειουσών και υπό μόνον ομοφύλων ποιμένων διοικουμένων».
Προς τούτο και οι Εκκλησίες λαμβάνουν την ονομασία τους από την πόλη ή το τοπωνύμιο στο οποίο βρίσκονται ασχέτως της Εθνικότητος του πληρώματος τους.
Μετά την άλωση της Βασιλεύουσας, της "Νέας Ρώμης" το 1453, αναθερμάνθηκε ο πόθος και ο καημός στους Ρως, να αποτελέσουν την "Τρίτη Ρώμη".
Μέχρι το 1448 η Ρωσία Εκκλησιαστικά υπαγόταν στη Μητρόπολη Κιέβου και κατ επέκτασιν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Οι Ρως διέβλεπαν και στην ουσία επιθυμούσαν την Άλωση της Πόλεως από τους Οθωμανούς προκειμένου να αποδυναμωθεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι Ρώς να καταλάβουν ουσιαστικό και ηγετικό ρόλο στην Ορθόδοξη Εκκλησία με την ίδρυση της "Τρίτης Ρώμης".
Προς τούτο το 1448 η Εκκλησία της Μόσχας αποσχίστηκε μονομερώς από τη Μητρόπολη Κιέβου και για 141 χρόνια ήτοι μέχρι το 1589 οι Ρώσοι υπήρξαν σχισματικοί.
Το 1589 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (ο οποίος γεννήθηκε στη Αγχίαλο, ενθρονίστηκε Μητροπολίτης Λαρίσης και κατόπιν έγινε το 1572 Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως) μετέβη στη Μόσχα για Εκκλησιαστικές υποθέσεις.
Εκεί υπό καθεστώς ομηρίας - καθότι δεν του επέτρεπαν επί 3 έτη να φύγει εάν δεν ανακήρυττε την Μητρόπολη της Μόσχας σε Πατριαρχείο, αναγκάστηκε να ανακηρύξει με χρυσόβουλο το Πατριαρχείο της Μόσχας στις 26 Ιανουαρίου 1589 υπό τον απαράβατο όμως όρο ότι το Πατριαρχείο της Μόσχας θα αναγνωρίζει πάντοτε ως κεφαλή της Ορθόδοξης Εκκλησίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Παρόλα ταύτα το Πατριαρχείο Μόσχας για άλλα τρία (3) χρόνια δεν αναγνωρίστηκε, παρά μόνο το 1593 όταν η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως προχώρησε στην αναγνώριση και τούτο κατ΄ οικονομίαν και προς πλήρωση της Ευαγγελικής ρήσεως του Ευαγγελιστή Ιωάννη τα οποία μάλιστα υπήρξαν και οι τελευταίες λέξεις του Αγίου Πορφυρίου "ίνα πάντες εν ώσι…" (Ιω. 17, 11, 21, 23 – 24).
Κατόπιν οι Ρώσοι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Κιέβου αλλά και τις ιστορικές συνθήκες απορρόφησαν το 1685 την Ουκρανική Εκκλησία στους κόλπους του Πατριαρχείου Μόσχας παρά την άρνηση της Ουκρανικής Εκκλησίας.
Κι αν θέλει κάποιος να ανατρέξει ακόμη πιο πίσω στην ιστορία εύκολα θα αντιληφθεί την συνεισφορά των Ελλήνων προς τους Ρώσους και τους Σλάβους γενικότερα.
Το 862 μ.Χ. οι Έλληνες αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος αποφασίζουν να διαδώσουν το Ευαγγέλιο στους Σλάβους και να τους διδάξουν την αλήθεια του Χριστού.
Προς τούτο μάλιστα και προκειμένου να διαδοθεί το Ευαγγέλιο επινόησαν το Γλαγολιτικό και το Κυριλλικό αλφάβητο τα οποία είναι τα γνωστά σλαβικά αλφάβητά για τη μετάφραση της Αγίας Γραφής και άλλων κειμένων στις Σλαβικές γλώσσες. Μάλιστα στην Κυριλλική γραφή έγραψαν και τον Σλαβικό Αστικό Κώδικα.
Ας δούμε όμως ποια ήταν τώρα η συνεισφορά των Ρώσων προς τους Έλληνες καθότι η ιστορία όχι μόνο μας διδάσκει αλλά επαναλαμβάνεται κιόλας.
Και μάλιστα έχει σημασία να τονιστεί ποια ήταν η συνεισφορά των Ρώσων προς τους Έλληνες όταν αυτοί ευρίσκονταν υπό δύσκολες καταστάσεις… Μήπως βοήθησαν τους Έλληνες Ορθοδόξους κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης έναντι της
Μουσουλμανικής–αλλόθρησκης-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Όχι φυσικά, αν και ήταν εύκολη τότε για την Τσαρική Ρωσία μία απώθηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μήπως βοήθησαν τους ομόδοξους Έλληνες το 1922 στη Σμύρνη; Προφανώς…, γι αυτό μάλιστα υπεγράφη στις 16 Μαρτίου 1921 σύμφωνο φιλίας ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και την Άγκυρα, σύμφωνα με το οποίο η Άγκυρα παραχωρεί το Ναχισεβάν και το Βατούμ και η Μόσχα δεσμεύεται για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια.
Τούτο άξιζε για τον Κεμάλ όσο τίποτα άλλο τη δεδομένη χρονική στιγμή που είχε ως αντίπαλο έναν ισχυρότατο Ελληνικό στρατό.
Οι συνέπειες από τη σύναψη του συμφώνου είναι τεράστιες καταρχάς για την εξέλιξη του ελληνοτουρκικού πολέμου καθότι επέτρεψε στην Άγκυρα να μεταφέρει τις μοναδικές ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις (Κιαζίμ πασάς) που διέθετε από το ανατολικό στο δυτικό μέτωπο, εναντίον του ελληνικού στρατού, καθώς και να εκσυγχρονίσει τον στρατό με σταθερή προμήθεια ρωσικών όπλων αλλά και με τροφοδοσία.
Μία περίοδο της ιστορίας η οποία παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι και αυτήν αναφορικά με το Άγιο Όρος και το χρονικό διάστημα από 1875 μέχρι και το 1917.
Πως το Άγιο Όρος παρέμεινε Ελληνικό; Κινδύνεψε ποτέ; Το προαναφερθέν χρονικό διάστημα το Άγιο όρος μετετράπη από τόπον προσευχής και πνευματικής ανατάσεως σε πεδίο Εθνικών ανταγωνισμών και διπλωματικών διαπραγματεύσεων.
Ο λόγος δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια των Ρώσων να επικρατήσουν και να κυριαρχήσουν σε αυτό στα πλαίσια ενός γενικότερου Πανσλαβιστικού σχεδίου το οποίο περιλάμβανε όχι μόνο το Άγιο Όρος αλλά και το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και τους Αγίους Τόπους.
Οι μέθοδοι οι οποίοι εφαρμόσθησαν ήταν η μαζική εγκατάσταση Ρώσων "μοναχών" σε ολιγάριθμες και υπερχρεωμένες Μονές ή Σκήτες, οι οικονομικές επιχορηγήσεις για την ανέγερση μεγαλοπρεπών κτιρίων τα οποία αλλοίωναν τον Αγιορείτικο τρόπο οικοδόμησης, η συχνή αποστολή Ρώσων Αξιωματούχων σε διάφορες εκδηλώσεις του Αγίου Όρους, η διεθνής πίεση Ρώσων διπλωματών προς διεθνοποίηση του Αγίου Όρους με εγγυήτρια δύναμη τη Ρωσία, η εκμετάλλευση του όγκου των Ρώσων προσκυνητών προκειμένου να υποδηλώσουν την υπεροχή τους και η εκδοτική δραστηριότητα Ρώσων Αγιορειτών στη Ρωσική γλώσσα.
Και όλα αυτά υποβοηθούμενα και συντονισμένα από την φιλομοναχική πολιτική του Τσάρου Αλέξανδρου Β΄(1818-81), τις συχνές επισκέψεις Ρώσων πριγκίπων στο Άγιο Όρος καθώς και την υποστήριξη του Πανσλαβισμού από ορισμένους Αρχιερείς της Ι. Συνόδου του Πατριαρχείου Μόσχας.
Οι Ρώσοι λοιπόν εκμεταλλευόμενοι την λειψανδρία αλλά και τη συγκέντρωση ελαχίστων Ρώσων μοναχών σε συνδυασμό με την οικονομική ανέχεια εγκαταστάθηκαν κατά εκατοντάδες στην Ι. Μονή Αγίου Παντελεήμονος (το αποκαλούμενον σήμερα και ως "Ρωσικό"), την Βατοπαιδινή Σκήτη του Αγίου Ανδρέα στις Καρυές (Σεράι) και την Παντοκρατορινή Σκήτη του Προφήτη Ηλία.
Μέχρι το 1875 δεν υπήρχαν καθόλου Ρώσοι μοναχοί στο Άγιο Όρος και μέχρι το 1915 είχαν ήδη εγκατασταθεί 2500 Ρώσοι ενώ ο συνολικός αριθμός των Αγιορειτών δεν ξεπερνούσε τις 3.500-4.000.
Και όλα αυτά εκμεταλλευόμενοι την ανυπαρξία ισχυρής κεντρικής αρχής στο Άγιο Όρος η οποία θα εμπόδιζε τη Ρωσική διείσδυση, την αδρανή στάση της Τουρκίας έναντι της Πανσλαβιστικής πολιτικής της ανοχής που επέδειξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο το οποίο δεν επιθυμούσε να δημιουργηθούν προστριβές με την Αυτοκρατορία της Ρωσίας, την κακή οικονομική κατάσταση των Αγιορείτικων Μονών και την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου 3 Μαρτίου 1878 υπεγράφη μεταξύ Ρωσικής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τερμάτιζε τον Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο (Απρίλιος 1877 - Ιανουάριος 1878).
Με το άρθρο 22 της συνθήκης δινόταν ειδικό προνομιακό καθεστώς μεταχειρίσεως στους Ρώσους μοναχούς του Αγίου Όρους και αναγνωριζόταν και προστατεύονταν το προνομιακό καθεστώς διοικήσεως του Αγίου Όρους.
Το καθεστώς αυτό όμως ίσχυε μόνον διά τους Ρώσους μοναχούς και μόνον διά τα τρία προαναφερθέντα Μοναστικά Κέντρα (Παντελεήμονος, Σεράι, Προφήτου Ηλία).
Το γεγονός αυτό άνοιξε την "όρεξη" έτι πλέον στους Ρώσους Πανσλαβιστές και ενθάρρυναν τα Ρωσικά κελιά στα οποία εγκαταβίωναν Ρώσοι μοναχοί να αποκοπούν από την δικαιοδοσία των Ελληνικών κυρίαρχων Μονών και να αυτοανακηρυχθούν σε αυτόνομες Μονές!
Και κάπως έτσι οι Ρώσοι δημιούργησαν για το Άγιο Όρος το λεγόμενο "Κελλιώτικο" πρόβλημα διά της Αδερφότητας Των Ρωσικών Σκηνωμάτων υπό την αρχηγία και καθοδήγηση του Ιερομονάχου Κυρίλλου …(!) στις 14 Μαΐου 1896 ημέρα αναμνήσεως της στέψεως των Αυτοκρατόρων της Ρωσίας Νικολάου Αλεξάνδροβιτς και της συζύγου του Αλεξάνδρας Θεοδωρόβνης.
Και η επιλογή αυτής της ημέρας δεν ήταν καθόλου τυχαία αλλά αποσκοπούσε να θέσει την Αδερφότητα υπό την προστασία του Τσάρου όπερ και εγένετο καθότι υπήρχε τακτικός εβδομαδιαίος ανεφοδιασμός των "Ρώσικων" Μονών με ατμόπλοια από την Οδησσό τόσο σε τρόφιμα όσο και σε κάθε είδους αναγκαίο υλικό.
Το όλο Πανσλαβιστικό όμως σχέδιο απέτυχε για τους εξής λόγους. Το 1921-13 εμφανίσθη μεταξύ των Ρώσων εν Αγίω Όρει εγκαταβιούντων μοναχών ένα Θεολογικό θέμα δογματικής φύσεως της λεγόμενης ετεροδιδασκαλίας των "Ονοματολόγων" όπου αρκετοί Ρώσοι μοναχοί υποστήριζαν ότι με την επίκληση και μόνο του ονόματος π.χ. των Αγίων ή της Παναγίας ή του Χριστού κλπ, η ίδια η λέξη μεταδίδει Θεία Χάρι του Αγίου Πνεύματος.
Αυτό προκάλεσε έριδες μεταξύ των όχι μόνο θεολογικές αλλά και σε προσωπικό επίπεδο με διάφορα έκτροπα τα οποία ανάγκασαν την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας να καταδικάσει στις 18 Μαϊου 1913 αυτή τη διδασκαλία και να αποστείλει –αφότου προηγήθηκαν ανεπιτυχείς προσπάθειες επαναφοράς στην ορθή πίστη- αντιπροσωπεία η οποία μετήγαγε τους "Ονοματολάτρες" στη Ρωσία. Συγκεκριμένα μεταφέρθηκαν 833 Ρώσοι μοναχοί.
Επιπροσθέτως η Τσαρική Εξωτερική Πολιτική απέτυχε να πραγματοποιήσει τα Πανσλαβιστικά της σχέδια στη Διάσκεψη του Λονδίνου στις 17/30 Μαϊου 1913.
Συγκεκριμένα εκεί η Ρωσία υπέβαλε υπόμνημα με το οποίο ζητούσε το Άγιο Όρος να καταστεί ανεξάρτητο κράτος και ουδέτερο υπό την προστασία της Ρωσίας και των Ορθόδοξων Βαλκανικών κρατών, στην Ιερά Κοινότητα να εκπροσωπούνται όχι μόνο οι 20 Μονές αλλά και όλα τα σκηνώματα (όπου οι Ρώσοι είχαν ήδη αγοράσει και κυριαρχήσει αριθμητικώς), οι Ρωσικές Σκήτες να προαχθούν σε ανεξάρτητες Μονές, να συνταχθεί νέος Καταστατικός Χάρτης Διοικήσεως του Αγίου Όρους, να καταργηθούν τα προνόμια των Μονών (Ελληνικών) επί των Αγιορείτικων γαιών και σκηνωμάτων και οι Κελλιώτες να αποκτήσουν πλήρη κυριότητα και να απεξαρτηθούν από τις Μονές.
Η απότομη μείωση των Ρώσων μοναχών και κατά συνέπεια η αποδυνάμωση της Αδερφότητας των Ρώσικων Σκηνωμάτων, η αποτυχία της Διάσκεψης του Λονδίνου και η επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917 - η οποία σταμάτησε κάθε υποστήριξη προς τους Ρώσους Πανσλαβιστές Αγιορείτες μοναχούς - σε συνδυασμό με την υπογραφή των συνθηκών του Νειγύ (27 Νοεμβρίου 1919), των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) και τη Συνθήκη της Λωζάνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (Ιούλιο 1923), αναγνώρισαν και επιβεβαίωσαν de jure την κυριαρχία του Ελληνικού κράτους στο Άγιο Όρος και εξανέμισαν κάθε Ρωσικό Πανσλαβιστικό σχέδιο τόσο στο Άγιο Όρος όσο και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τους Αγίους Τόπους.
Μήπως οι Ρώσοι στάθηκαν στο πλευρό των ομόδοξων Ορθόδοξων Ελλήνων όταν αναγνώρισαν το ψευδοκράτος των Σκοπίων ως "Δημοκρατία της Μακεδονίας"; Και πάλι όχι.
Συνεπώς το ερώτημα παραμένει καίριο και είναι το εξής: Οι Ρώσοι στο διάβα των αιώνων ευεργέτησαν τους Ομόδοξους Έλληνες έναντι των αλλόθρησκων ή οι Έλληνες πάντοτε υπήρξαν οι ανιδιοτελείς ευεργέτες τους;
Η απάντηση μετά την ανωτέρω ιστορική παράθεση ας δοθεί από τον κάθε αναγνώστη ξεχωριστά, έχοντας όμως όλοι μας στη θύμηση μας τη ρήση του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη το Πάσχα του 1985 ότι "οἱ ῞Ελληνες εἴμεθα «Έθνος ἀνάδελφον» ἀφοῦ συγγενικά μας ἔθνη δὲν ὑπάρχουν· κατ᾽ ἀντίθεσι πρὸς ἄλλους λαούς, ποὺ δὲν εἶναι μόνοι, ἀλλὰ διαθέτουν συγγενεῖς, ὅπως οἱ σλαβικοὶ λαοί, οἱ ἀραβικοί, οἱ ἀγγλοσάξωνες, οἱ λατινογενεῖς λαοί, κλπ.
Εν κατακλείδι ο Εθνοφυλετισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι εξαιρετικά επικίνδυνος καθότι δύναται ακόμη να φτάσει σε σημείο διαστροφής τέτοιο και ικανό να διαστρεβλώσει τον Αγιορείτικο χαιρετισμό "Ευλογείτε-ο Κύριος" σε "Ευλογείτε – ο Κύρι(λλ)ος"… με τις όποιες συνέπειες οι οποίες δε θα απέχουν και πολύ από τις Παπικές δοξασίες…!
* Ο ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ Π. ΣΟΥΡΛΑΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
ΠΑΡ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ
Msc Κανονικού & Εκκλησιαστικού Δικαίου
Msc Ιατρικού Δικαίου, Βιοηθικής & Ευθανασίας, Ιατρικής Α.Π.Θ.
Πτυχιούχος Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
